Sprakeloos – Tom Lanoye
Elk boek is een verzameling woorden, maar Sprakeloos is een stortvloed van woorden. Wie het werk van Lanoye kent, weet dat hij zich aan het begin van het boek schrap moet zetten, want de woorden vliegen je om de oren, buitelen over elkaar heen, schieten alle kanten op. Non-stop. Aan een daverend tempo, steeds op en neer, af en toe een kleine pauze om even op adem te komen, maar vervolgens gaat hij altijd onverminderd voort. Ik heb de voorstelling van Sprakeloos drie keer gezien – in wezen niets meer dan een monoloog waarin hij uit het boek voordraagt – en ik was telkens weer compleet murw geslagen. Ik zat twee uur lang op het puntje van mijn stoel, craving for more. Méér woorden. Méér!
Tom Lanoye is mijn literaire held. Punt. Ik hield altijd al van lezen. Veel kinderen houden van lezen. Veel volwassenen ook. Maar de meesten ontstijgen nooit het basale niveau van woordenverzamelingen consumeren: het eenvoudigweg leuk vinden van woordjes en verhaaltjes. Dat is het verschil met een echte lezer die zich in verhalen verliest, in taal verliest, die dagenlang niet goed is van een ontwrichtend verhaal, die helemaal plat geslagen kan zijn door één extreem rake zin, die nooit meer dezelfde zal zijn na het lezen van één bepaald boek. Dat boek was voor mij Kartonnen Dozen van Tom Lanoye. De schoonheid van de woorden, de zinnen, de taalconstructies, liet me volledig overdonderd achter. Lanoye heeft mij literatuur leren kennen en ervan houden. Hij is dan ook de reden dat ik literatuurwetenschap ben gaan studeren*.
(* dat heb ik hem ook ooit in levende lijve verteld. Later herinnerde hij zich die opmerking nog steeds en hij vertelde me dat het een van de mooiste complimenten was die hij ooit heeft gekregen. Toen knuffelde hij mij en ging ik een beetje staan wenen in de gang. Soms ben ik een dikke seut, ja.)
De plot
Ik kan u dan eigenlijk ook elk werk van hem aanraden, maar mijn favoriet uit zijn oeuvre is toch Sprakeloos. Al is het maar omdat hij hierin ook zijn persoonlijke visie op taal en schrijven geeft. Wie zijn bombastische en overdadige taalvirtuositeit kent, zal zich er niet over verbazen dat zijn devies niet less is more is, integendeel: minder ís minder. Onze moedertaal bevat zoveel mooie woorden en synoniemen, waarom zou je niet in elke tekst alles uit de kast proberen te trekken om de lezer te overdonderen? Fuck minimalisme, meer is méér, met taal moet je kunnen spelen en creëren. Ja, ja, ja, Tom, I hear ya! Valt het op dat ik een literair kind van Lanoye ben?
Sprakeloos is aan één stuk door genieten van taal. Het is een autobiografisch verhaal over de aftakeling van zijn dementerende moeder. Een groot deel van het boek speelt zich af in het verleden en vertelt over zijn kindertijd in Sint-Niklaas. Alleen dat al maakt Sprakeloos een zeer Vlaams boek. Maar wacht, uit mijn niet al te lieflijk geschreven recensie van Het Smelt van Lize Spit is toch gebleken dat ik het daar inmiddels wel mee gehad heb? Hoezo is dit dan een van mijn favoriete boeken aller tijden, hoor ik u fronsend vragen. Well frankly, dit boek was eerder. Beetje een flauwe reden, maar zo is het nu eenmaal. Het Smelt was anno 2016 al de honderddertigste versie van hetzelfde Vlaamse concept. Been there, done that, gone into therapy for the gruesome rape scenes already, dank u wel.
Tom Lanoye kan dan ook honderd keer beter schrijven dan Spit. De kleurrijke dorpsfiguren uit de kindertijd die hij beschrijft in Sprakeloos zijn ook stereotiepe Vlaamse folklorefiguren, maar hij kan ze wél echt tot leven brengen, tot mensen van vlees en bloed die ooit echt door Sint-Niklaas gestrompeld hebben. Zijn verhaal is ook niet bekrompen Vlaams: het is authentiek en herkenbaar, op een subtiele manier.
Authentiek, omdat het ook waargebeurd is. Zijn moeder is afgetakeld door een slepende ouderdomsziekte. Het is een schrijnend verhaal en Lanoye heeft er duidelijk veel moeite mee om het te vertellen (want: Sprakeloos), maar hij doet het toch, omdat het uiteindelijk het mooiste eerbetoon is dat hij zijn moeder kon geven. Zijn liefde voor haar sijpelt uit elke zin. Maar hij had geen zin om aan dit onnoemelijk moeilijke boek te beginnen, en dat merk je. Sprakeloos bouwt langzaam op, zeker in het begin. Wie niet gewend is aan zijn stijl zal zeker even moeten doorzetten. Maar geloof me als ik u verzeker dat het de inspanningen volledig waard is.
Meer boekentips? Klik hier voor #1, hier voor #2 en hier voor #3.
Mijn man is dol op taal en leest woordenboeken in bed. Ik denk dat hij dit een leuk boek zou vinden!
Woordenboeken in bed, wauw, nu durf ik mezelf ineens niet meer zo stellig een rasechte taalliefhebber noemen… Zo ver gaat de woordenliefde toch ook niet bij mij 😉 Maar dan is dit boek inderdaad een aanrader voor hem, denk ik!